Umaszczenie rasy prazsky krysarik to temat ciekawy, dla wielu osób niezrozumiały i do pewnego stopnia kontrowersyjny. Czy kolor może mieć wpływ na zdrowie psa? Jak to jest, że czarne psy mają brązowe szczenięta? Postaram się w tym artykule rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące koloru, czy też mówiąc językiem kynologicznym, umaszczenia ratlerów.
Skąd bierze się kolor?
Jak o wielu innych cechach fenotypowych, czyli wyglądu, o umaszczeniu psa decydują jego geny. Są one dobrze poznane i zachowują się podobnie u całego gatunku. Zazwyczaj kolor, występujący genetycznie u danego psa zapisuje się w formacie np. locus K/K. Co to oznacza?
Locus (liczba mnoga locci, ponieważ łacina jest dziwna) to para alleli, tworząca dany punkt na spirali DNA. Para alleli tworzy konkretny gen. Locus K/K to typowa para alleli, występująca u psa, który jest w całości czarny.
Allel może być dominujący, wtedy zapisujemy go dużą literą. Albo recesywny i zapisywany małą. Allel dominujący determinuje fenotyp psa zawsze, kiedy się pojawia, niezależnie od wartości drugiego allelu. Aby allel recesywny wpłynął na fenotyp, potrzebne są dwie jego kopie w locusie.
Nie wszystkie umaszczenia występują u każdej rasy. W przypadku zgodnego ze wzorcem praskiego ratlera mówimy tak naprawdę o kilku. Czarnym, brązowym, niebieskim, liliowym, żółtym i merle (czarnym lub brązowym; można wyhodować bez problemu niebieskiego czy liliowego merle, jednak nie jest to umaszczenie dopuszczalne u psów wystawowych).
Prawie nigdy nie można w przypadku umaszczenia skupić się na jednym locusie. Są one od siebie zależne. Na przykład samojed posiada locus A w takim samym wariancie jak czarne psy, ale jednak czarny nie jest – sprawia to wpływ innych genów.
Podpalanie
Wszystkie praskie ratlery są psami o umaszczeniu podpalanym. Dlatego nie dzieje się tutaj nic interesującego pod względem genetycznym. Każdy rasowy prazsky krysarik posiada dwa recesywne allele a(t), co manifestuje się charakterystycznymi rudymi znaczeniami nad oczami, na pysku, piersi oraz łapach.
U większości umaszczeń podpalanie jest doskonale widoczne. Wyjątkiem są żółte psy. Dlaczego tak się dzieje? Wyjaśniam to w paragrafie poświęconym temu kolorowi.
Czarne umaszczenie
Czarny jest podstawowym, domyślnym kolorem u psów, determinowanym przez dwa locii – A i K. Locus K jest dominującym czarnym, co oznacza że jeżeli jeden allel w locii będzie przenosił czarny kolor, pies będzie czarny (bez rudych znaczeń). Zatem psy z locus K/K i psy z locus K/k będą wyglądały tak samo.
Jak już ustaliliśmy powyżej, wszystkie ratlery mają genotyp locus a(t)/a(t). Locus A to tak zwany recesywny czarny i może manifestować się w różny sposób, zależnie od wariantu. Nieintuicyjnie, pies całkowicie czarny jest w przypadku tego allelu najrzadszym przypadkiem. Odpowiada on częściej za szary, „wilczasty” kolor czy właśnie umaszczenie z rudym podpalaniem.
Dla zrozumienia umaszczenia praskiego ratlera wystarczy zapamiętać, że w przypadku tej rasy „czarny podpalany” (ponownie a(t)) jest fundamentem.
Brązowe umaszczenie rasy prazsky krysarik
Za kolor brązowy odpowiada recesywny allel b i jest to umaszczenie, które „przykrywa” czerń, ale nie znaczenia. Co to oznacza w praktyce?
B/B – pies o takim genotypie jest czarny i nigdy nie będzie miał brązowego potomstwa.
B/b – taki pies jest czarny, ale może mieć brązowe potomstwo.
b/b – taki pies jest brązowy i może mieć brązowe potomstwo.
Brązowy pies zawsze będzie przekazywał swojemu potomstwo allel brązowego umaszczenia. Zatem czarny pies, który miał wśród rodziców psa brązowego, będzie „nosicielem” koloru brązowego. Jeżeli zostanie skrzyżowany z innym psem, który jest nosicielem brązowego koloru (lub z psem brązowym), może urodzić mu się potomstwo koloru brązowego.
Dwa brązowe psy zawsze dadzą tylko brązowe potomstwo.
Pies czarny i brązowy mogą mieć potomstwo czarne lub brązowe. Jeżeli pies czarny nie jest nosicielem koloru brązowego, potomstwo zawsze będzie czarne.
Dwoje nosicieli może mieć potomstwo czarne i brązowe.
Dzieci dwóch nosicieli mogą, ale nie muszą, również być nosicielami brązowego genu, nawet jeżeli same są czarne.
Czasami słyszę, że brązowy jest „rozjaśnionym czarnym”. To bzdura. Za rozjaśnienie umaszczenia odpowiada inny allel, o którym piszę poniżej.
Umaszczenie niebieskie i liliowe u rasy prazsky krysarik
Za oba te umaszczenia odpowiada jeden i ten sam allel d. Jest to allel recesywny, który „rozjaśnia” kolor psa. Dziedziczy się na takiej samej zasadzie jak kolor brązowy. Odpowiada za oba kolory u ratlera, zarówno niebieski jak i liliowy. Jak to możliwe?
Zacznijmy od psa niebieskiego. Taki pies, gdyby nie był rozjaśniony, byłby czarny. Jego genotyp wygląda na przykład w ten sposób: a(t)a(t)BBdd. Zatem jest podpalany (locus a(t)/a(t) – jak ustaliliśmy ma go każdy PK), czarny (locus B/B – brak recesywnego umaszczenia brązowego, może też to być B/b) i rozjaśniony (locus d/d – jako że jest to allel recesywny, rozjaśnienie nie pojawi się w żadnym innym wariancie).
Pies liliowy różni się od psa niebieskiego (pod względem genetycznym) tylko tym, że gdyby nie był rozjaśniony, byłby brązowy. Zatem genotyp takiego psa to a(t)a(t)bbdd. Jako że umaszczenie tego psa jest zdeterminowane przez trzy locii z recesywnym allelem, tutaj już nie ma innej możliwości.
Co to oznacza w praktyce? Bardzo wiele rzeczy! Pies niebieski i liliowy zawsze przekażą swojemu potomstwu gen rozjaśnienia. Zatem jeżeli którykolwiek z rodziców psa był rozjaśniany, pies także będzie mógł mieć rozjaśnione potomstwo, w przypadku kojarzenia z odpowiednim partnerem. Nawet jeśli sam rozjaśniony nie jest.
Pies niebieski może także być nosicielem koloru brązowego, w przypadku kiedy jego genotyp to a(t)a(t)Bbdd. Taki pies może mieć brązowe potomstwo z innym nosicielem brązowego genu albo z psem brązowym.
Pies liliowy może mieć brązowe potomstwo, właściwie na takiej samej zasadzie jak pies brązowy.
Rozjaśnienie a zdrowie
Rozjaśniane psy to najdroższe umaszczenie w rasie prazsky krysarik, ale również bardzo kontrowersyjne i wielu hodowców go unika. Wiąże się z chorobą o anglojęzycznej nazwie color dilusion alopecia. Objawia się zwiększoną wrażliwością skóry oraz intensywnym łysieniem.
Psy z łysymi plackami na skórze nie byłyby dopuszczone do rozrodu. Dlatego większość hodowców wykorzystuje do uzyskania szczeniąt w tych kolorach nosicieli rozjaśnienia, a nie osobniki rozjaśnione. Z punktu widzenia zdrowia nie ma to znaczenia. Rozjaśniony pies, który urodził się z pary psów nie rozjaśnionych, będzie miał te same problemy co potomstwo dwóch rozjaśnionych zwierząt.
Umaszczenie żółte (rude, czerwone, morelowe)
Umaszczenie żółte, rude i czerwone to określenia tego samego koloru. Czasem nazywa się owo umaszczenie inaczej u konkretnych ras, a czasem zależnie od stopnia jego intensywności (na przykład ciemniejsze psy nazywa się czerwonymi, a jaśniejsze żółtymi lub morelowymi).
Locus e/e, który odpowiada za umaszczenie u ratlerów nazywane żółtym, ma dwie interesujące właściwości – tworzą go allele recesywne i jest to kolor, który ukrywa wszystkie inne.
Dziedziczenie koloru żółtego jest zatem samo w sobie bardzo proste i działa dokładnie tak samo jak w przypadku umaszczenia brązowego. Pies, który posiada dwa recesywne allele umaszczenia żółtego – e/e – wizualnie zawsze będzie miał jednolity, rudy kolor. Nawet jeżeli genetycznie jest to pies rozjaśniany, merle czy brązowy. Zatem patrząc na psa żółtego, nie da się po samym fenotypie (wyglądzie) wywnioskować nic ponad to, że posiada on umaszczenie żółte…
Umaszczenie merle u rasy prazsky krysarik
Merle to w zasadzie nie podstawowy kolor, ale specyficzny, marmurkowy wzór, połączony zwykle z wielokolorowością oczu. Allel ten ma wiele różnych wariantów i jest jednym z najbardziej skomplikowanych, jeśli chodzi o swoje działanie. Dlatego wyjaśniam tutaj tylko kilka kwestii z nim związanych.
Jak dziedziczy się umaszczenie merle?
Merle jest allelem dominującym, czyli tylko jeden allel w locusie musi przenosić ten wzór, by urodził się pies w umaszczeniu merle.
Ze względu na specyfikę tego umaszczenia, którą wyjaśniam poniżej, psy posiadające dwa allele umaszczenia merle (M/M) nie są używane do hodowli. Oznacza to, że w praktyce wzór alleli u każdego hodowlanego psa merle będzie taki sam (M/m).
Czarny pies merle może mieć genotyp a(t)a(t)BBMm lub a(t)a(t)BbMm, a brązowy merle zawsze będzie miał genotyp a(t)a(t)bbMm. Osobnik merle może mieć potomstwo merle lub potomstwo bez tego wzoru, bez względu na dobór partnera do rozrodu. To potomstwo może być jednocześnie czarne, brązowe, niebieskie lub liliowe, zależnie od pozostałych locii.
Czy psy merle są chore?
Nie ma obecnie żadnych szczególnych schorzeń, powiązanych z umaszczeniem merle. Istnieją badania, które sugerują że psy w tym umaszczeniu mogą mieć gorsze poczucie równowagi, ale są one oparte na bardzo małej ilości danych, psach tylko jednej rasy i nie precyzują badanego wariantu wzoru merle. Zatem na dzień dzisiejszy, rozsądnie jest przyjąć, że psy w umaszczeniu merle nie mają problemów zdrowotnych związanych ze swoim wyglądem.
Wyjątkowym przypadkiem jest tak zwane double merle. Double merle to pies, który posiada dwa dominujące allele umaszczenia merle, zatem może urodzić się tylko ze skrzyżowania dwóch osobników merle. Psy te mają charakterystyczny wygląd, z bardzo dużą ilością bieli w szacie, ponieważ ich zdolność do wytwarzania pigmentu jest wyjątkowo mała. Niestety, ma to u psów skutki nie tylko w wyglądzie. U takich zwierząt widzenie oraz słuch są często niedorozwinięte. Ze względu na to, że wiele double merle jest głucha i niedowidzi, nie należy takich psów hodować (ani tym bardziej kupować).
Ukryty merle
Ciekawym i nieco przerażającym, zwłaszcza dla hodowców, przykładem genu merle jest „ukryty merle”, „kryptomerle”, o którym mówimy w sytuacji, gdy pies nie ma widocznego wzoru merle, pomimo tego że genetycznie jest psem merle. To sytuacja szczególnie niebezpieczna, ponieważ takiego psa nieświadomy hodowca może skrzyżować ze zwykłym merle i uzyskać double merle.
Istnieje bardzo specyficzna wariacja genu merle, w której allele są zbyt krótkie, by manifestować się w widoczny sposób w fenotypie psa. Jest to jednak allel nader rzadki i nie ma jak dotąd znanego takiego przypadku wśród praskich ratlerów.
Częstszą sytuacją może być umaszczenie merle rasy prazsky krysarik, „ukryte” pod umaszczeniem żółtym. Jak pisałam wyżej, kolor żółty ma tę specyficzną cechę, że ukrywa wszystkie inne umaszczenia i wzory. Merle nie jest tutaj wyjątkiem. U zwierząt, które genetycznie są jednocześnie żółte i merle, mogą (ale nie muszą) być widoczne cechy typowe dla merle jak wielokolorowe oczy lub niedopigmentowany nos.
Jak widać umaszczenie psów, podobnie jak ich zdrowie, rozmiar czy wygląd fizyczny jest determinowane przez geny. Zasady dziedziczenia kolorów są jak na prawa rządzące genetyką stosunkowo łatwe do zrozumienia. Dzięki nim hodowcy mogą z większą świadomością dobierać pary hodowlane. Nie tylko po to by uzyskać szczenięta o pożądanym umaszczeniu, ale aby unikać schorzeń niekiedy powiązanych z konkretnymi kolorami.
Komentarze